Financiering dementienetwerken en casemanagement: hoe zit het?
Hoe financier je dementienetwerken en casemanagement dementie? De afgelopen jaren is daarin veel veranderd, en zelfs meerdere keren. Voor wie ondertussen door de financieringsbomen het bos niet meer ziet, zet Dementiezorg voor Elkaar op een rij hoe het was, hoe het nu is en hoe het mogelijk worden gaat.
- Financieringsregelingen dementienetwerken 2004-heden
- 2009: Beleidsregel Ketenzorg Dementie
- 2015: Beleidsregel Ketenzorg Dementie Zvw
- 2017: Beleidsregel Verpleging en verzorging
- 2019: Regeling verpleging en verzorging
- Financiering casemanagement vóór 2015
- Financiering casemanagement na 2015
- Integraal tarief voor casemanagement
- Praktijkvoorbeelden financiering casemanagement
- Oproep betaaltitel casemanagement
Financiering dementienetwerken
De oprichting van de dementienetwerken is in het verleden gestimuleerd met het door ZonMw/VWS gefinancierde Landelijk Dementie Programma (2004-2008). In deze jaren zijn dan ook veel dementienetwerken opgericht. Doel van die netwerken is om de zorg en ondersteuning voor mensen met dementie en hun naasten in de regio zo goed mogelijk te organiseren en afstemming tussen zorgverleners te realiseren.
Financieringsregelingen dementienetwerken 2004-heden
In de praktijk blijken dementienetwerken hun ketenzorg op verschillende manieren te financieren waarbij zij gedeeltelijk gebruikmaken van de wettelijke regelingen hiervoor. Die wettelijke regelingen zijn sinds het ontstaan van de dementienetwerken drie keer gewijzigd. Daarnaast financieren dementienetwerken (een deel van) de ketenzorg met bijdragen van individuele aanbieders of bijvoorbeeld gemeenten. Onderstaande tabel geeft de wettelijke financieringsregelingen in de afgelopen jaren:
2009: Beleidsregel Ketenzorg Dementie
Voor 2009 was er geen structurele regeling voor het financieren van de netwerkstructuur van het dementienetwerk. Vanaf 1 maart 2009 werd de Beleidsregel Ketenzorg Dementie vastgesteld door de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Het betrof een experiment waarop zorgaanbieders aanspraak konden maken in samenwerking met zorgkantoren om activiteiten te financieren die ervoor zorgen dat zorg in samenhang geboden kan worden, met andere woorden voor de bekostiging van verschillende netwerkstructuren, zoals de regiefunctie en coördinatie. Naast de beleidsregel waren er andere financieringsstromen voor ketenzorg dementie binnen de Zvw, Wmo en AWBZ. Lees meer over de Beleidsregel Ketenzorg Dementie op de website van de NZa.
Gebruik van de beleidsregel
Uit onderzoek in 2015 bleek dat 75% van de dementienetwerken een deel van de activiteiten van hun netwerk bekostigde vanuit de Beleidsregel Ketenzorg Dementie (Jansen & Bakker, 2014). Van alle inkomsten van het netwerk kwam 26% uit de beleidsregel. De inkomsten uit de beleidsregel werden ingezet voor financiering van ketenregie, casemanagers, secretariaat, werkgroepen, projecten en diverse overleggen. Naast de beleidsregel werden ketenregie/secretariaat, werkgroepen en projecten ook bekostigd door bijdragen (in geld of uren) van netwerkpartners.
2015: Beleidsregel Ketenzorg Dementie Zvw
Vanwege de hervorming van de langdurige zorg, waarbij verpleging en verzorging zonder verblijf werden overgeheveld van de AWBZ naar de aanspraak wijkverpleging van de Zvw, veranderde de NZa de beleidsregel vanaf 2015 in Beleidsregel Ketenzorg Dementie Zvw. Nog steeds konden dementienetwerken in het kader van een experiment aanspraak maken op de beleidsregel voor de inkoop van activiteiten op niveau van de keten. In plaats van met het zorgkantoor, moesten hierover nu afspraken gemaakt worden met de zorgverzekeraar(s). Lees meer over de Beleidsregel Ketenzorg Dementie Zvw op de site van de NZa. Bekijk ook de brief van de Nederlandse Zorgautoriteit (pdf) hierover.
Gebruik beleidsregel via Zvw
Uit onderzoek in 2015 bleek dat 65% van de dementienetwerken gebruik maakte van de Beleidsregel Ketenzorg Dementie, waarbij 33% deze gebruikte voor inkoop van activiteiten zoals ‘instandhouding van het netwerk’, ‘ketencoördinatie’, ‘organisatie van het netwerk’ en ‘scholing casemanagers, ICT-ontwikkeling, intervisie’. (Bron: Ketenzorg en casemanagement bij dementie: Ketenregisseurs over inkoop, uitvoering en borging in 2015, Francke & Peeters, Nivel 2015).
Wanneer de beleidsregel niet werd gebruikt, kwam dit onder andere doordat er financiering uit de Zvw-GGZ of andere financieringsbronnen werd gehaald, dat de zorgverzekeraar het niet toestond, of dat de zorgverzekeraar een deel van het tarief voor casemanagement geschikt achtte voor bekostiging van overhead.
Onderzoek in 2016 liet zien dat 25% van de dementienetwerken de Beleidsregel Ketenzorg Dementie gebruikte voor de financiering van ketencoördinatie (Rijken e.a., 2016). Deze daling ten opzichte van 2015 kwam doordat de meeste zorgverzekeraars verwachtten dat de netwerkpartners de regiefunctie zelf betaalden. Daardoor ontstonden in de praktijk varianten, waarbij ketenregie verdween, ketenregie werd betaald uit een eigen bijdrage van de netwerkpartners en (verschillende) netwerken die samengingen en zo de kosten van de ketenregie konden delen.
2017: Beleidsregel Verpleging en verzorging
Per 1 januari 2017 is de ketenzorg dementie niet meer als experiment in een aparte beleidsregel opgenomen, maar als reguliere prestatie ondergebracht in de Beleidsregel Verpleging en verzorging. Voor het in rekening brengen van deze prestatie en daarmee het financieren van ketenactiviteiten moet, net als toen het nog een experiment was, vooraf een overeenkomst gesloten worden met de zorgverzekeraar. Dementienetwerken zijn wettelijk geen contractpartners van verzekeraars. Financiële afspraken worden daarom vastgelegd in de overeenkomsten van deelnemende thuiszorgaanbieders. Veelal wordt daarbij gewerkt met een kassier per netwerk, maar niet per definitie. In Zorgverzekeraars Nederland-verband hebben verzekeraars de afspraak gemaakt dat de preferente verzekeraar per regio verantwoordelijk is voor het maken van de netwerkafspraken. Lees meer over de Beleidsregel Verpleging en verzorging op de website van Actiz.
Gebruik van de ketenprestatie dementie
Onderzoek in 2017 laat zien dat een derde van de dementienetwerken de ketenprestatie dementie heeft ingekocht. 39% van de dementienetwerken doet een beroep op de eigen netwerkpartners voor het bekostigen van gezamenlijke ketenactiviteiten . Lees de resultaten van de enquête inkoop casemanagement dementie 2017 op rijksoverheid.nl.
Gebruik ketenzorg dementie in de wijkverpleging
Onderzoek naar de zorginkoop van de ketenzorg dementie in de wijkverpleging in 2018 laat zien dat van de 305 aanbieders van wijkverpleging er 75 (ongeveer 25%) aangeven dat zij de organisatie van het dementienetwerk (gedeeltelijk) dragen. Lees meer in de Monitor contractering wijkverpleging 2018 op rijksoverheid.nl. Tweeënveertig van deze netwerkaanbieders geven aan dat zij rechtstreeks met de zorgverzekeraar afspraken hebben gemaakt over de bekostiging van het dementienetwerk in 2018. De netwerkaanbieders die geen afspraken hebben gemaakt met de zorgverzekeraar over netwerkkosten geven aan dat dit komt doordat:
- De netwerkkosten al bij een andere regionale aanbieder worden vergoed.
- De netwerkkosten in het integrale tarief zitten.
- De inkoopgesprekken of interne afspraken binnen het netwerk zelf zijn nog niet afgerond.
- De zorgverzekeraar het netwerk niet vergoedt, bijvoorbeeld omdat bekostiging een zaak zou zijn van de netwerkpartners.
2019: Regeling verpleging en verzorging
In de nieuwe Regeling verpleging en verzorging die per 1 januari 2019 in werking is getreden, is ketenzorg dementie nog steeds als reguliere prestatie ondergebracht. Dit betekent dat er in de financiering(smogelijkheden) van ketenzorg vanuit de zorgverzekeringswet in 2019 niets verandert. Lees meer over de regeling op de website van de NZa.
Afname inkomsten dementienetwerken
Los van de methode van financiering van dementienetwerken valt in zijn algemeenheid op dat de totale inkomsten van de dementieketens afnemen. Dit blijkt uit de resultaten van de enquête inkoop casemanagement dementie 2017. In totaal weten 32 van de 59 dementienetwerken gemiddeld € 73.500,- per netwerk bijeen te brengen vanuit het geheel van zorgverzekeraars, gemeenten, zorgaanbieders en andere bronnen. Dit bedrag was in 2015 nog € 98.000,-. Dit terwijl het aantal mensen met dementie toeneemt, mensen langer thuis blijven wonen, de complexiteit hierdoor toeneemt en samenwerking tussen partijen in de regio nog belangrijker wordt.
Financiering casemanagement dementie
Grofweg kunnen we de financiering van het casemanagement dementie indelen in een periode van vóór 2015 en een periode van na 2015. Bekijk de tabel:
Financiering casemanagement vóór 2015
Voor 2015 was het maken van financieringsafspraken over casemanagement dementie eenduidig voor het gehele dementienetwerk. Er was sprake van een zorgkantoor van de grootste zorgverzekeraar die de afspraken maakte voor de gehele regio. Het zorgkantoor maakte deze afspraken met één van de aanbieders en had een duidelijk budget. De financiering vond plaats vanuit de NZa via de Beleidsregel Ketenzorg Dementie. Het netwerk was verantwoordelijk voor het casemanagement dat voornamelijk door een gespecialiseerde casemanager werd uitgevoerd. In de aanloop naar de transities in de langdurige zorg (opheffing van de AWBZ en de overgang naar de aanspraak wijkverpleging) deden zich al wel problemen voor. Zo waren er in sommige regio’s krappe productieafspraken en was er onzekerheid over de toekomstige financiering met als gevolg dat gespecialiseerde casemanagers dementie ontslagen werden of in een andere functie werden geplaatst. (Bron: Ketenzorg en casemanagement bij dementie: Ketenregisseurs over inkoop, uitvoering en borging in 2015, Francke & Peeters, Nivel 2015).
Financiering casemanagement na 2015
De transities in de langdurige zorg hebben consequenties gehad voor de financiering van het casemanagement. Na 2015 luidt de officiële financieringstitel waarbinnen casemanagement valt: aanspraak wijkverpleging. Het netwerk heeft nu niet meer te maken met een zorgkantoor, maar er zijn per regio meerdere zorgverzekeraars waar afspraken mee gemaakt moeten worden. Ook aan de aanbiederskant zijn er veranderingen opgetreden. Zo is er niet langer sprake van één zorgaanbieder die optreedt als hoofdkassier met een duidelijk budget, maar maken de individuele aanbieders voortaan de afspraken met iedere afzonderlijke zorgverzekeraar over de financiering. Zorgaanbieders zijn soms huiverig deze afspraken tijdens (en na) het inkoopproces te delen, waardoor het totaalbudget voor het netwerk ondoorzichtig is.
Integraal tarief voor casemanagement
Binnen de huidige aanspraak wijkverpleging is differentiatie naar specialisaties mogelijk. De precieze invulling hiervan verschilt zowel tussen zorgverzekeraars als zorgaanbieders. Verzekeraars moeten dit alles concretiseren in hun jaarlijkse inkoopbeleidsdocumenten. Bekijk het overzicht zorginkoop 2019 op Dementiezorg voor Elkaar. De meeste zorgverzekeraars oormerken geen deelbudgetten voor dementie en maken geen productieafspraken over bijvoorbeeld casemanagement dementie (in 80% van de gesprekken). Dit blijkt uit de resultaten van de enquête inkoop casemanagement dementie 2017. Dat betekent dat casemanagement dementie in principe wordt vergoed als reguliere zorg met hetzelfde integrale tarief als de inzet van een wijkverpleegkundige. Dit tarief staat vast en is vaak niet onderhandelbaar (40% van de gesprekken).
Dit beeld komt overeen met de uitvraag bij ketens en netwerken dementie (pdf) door Dementie Netwerk Nederland (DNN) in april 2018. Hierin kwam naar voren dat bij verreweg de meeste ketens de afspraken voor de wijkverpleging leidend waren. In 2017 vreesde de NZa dat zorgaanbieders hierdoor niet konden voldoen aan het juiste deskundigheidsniveau. Ook ketenregisseurs geven aan dat het integraal tarief lang niet altijd volstaat voor casemanagement dementie. Helemaal bij kleine organisaties. In 4 regio’s/ketens zijn financiële afspraken gemaakt over casemanagement en bij enkele regio’s zijn er specifieke afspraken rondom het casemanagement gemaakt.
Declareren soms lastig
Met de komst van de aanspraak wijkverpleging worstelen aanbieders soms met het declareren van casemanagement dementie als een andere aanbieder de wijkverpleging levert. Daarnaast zijn specifieke constructies nodig voor de regio’s waar niet een zorgaanbieder, maar een casemanagementorganisatie de casemanagers in dienst heeft. Bekijk de notitie Voorstel vormen casemanagement dementie van Dementiezorg voor Elkaar (pdf)
Praktijkvoorbeelden financiering casemanagement
Voorbeeld 1: onderlinge afspraken
Wanneer een organisatie al wijkverpleging bij een persoon met dementie biedt, kan een andere organisatie casemanagement dementie leveren. De organisaties kunnen hier onderling afspraken over maken. Bijvoorbeeld de organisatie die casemanagement levert, dient een factuur in bij de organisatie die wijkverpleging levert voor de gemaakte uren.
Voorbeeld 2: onderaannemerschap
Er zijn regio’s met aparte casemanagementorganisaties waar de casemanagers in dienst zijn. Deze organisaties leveren in onderaannemerschap van een gecontracteerde zorgorganisatie casemanagement. Dit om gebruik te kunnen maken van de betaaltitel wijkverpleging. Hierop bestaan ook uitzonderingen. Dan hebben de zorgverzekeraar en de aanbieder van casemanagement aparte afspraken gemaakt. Dit geldt voor Geriant en Zeeuwse Zorgschakels. Helderheid en eenduidigheid bij zorgverzekeraars over de financieringsmogelijkheden van aparte casemanagementorganisaties is nodig, zeker gezien de behoefte aan het bieden van onafhankelijk casemanagement.
Oproep betaaltitel casemanagement
Om de genoemde gevolgen van het onderbrengen van casemanagement onder de aanspraak wijkverpleging op te vangen, wordt in de notitie Voorstel vormen casemanagement dementie (pdf) opgeroepen tot een aparte betaaltitel voor casemanagement. Het standpunt dat Zorginstituut Nederland in april 2018 innam is dat casemanagement geen aparte zorgvorm is, omdat regie, coördinatie en organisatie inherent zijn aan het leveren van goede multidisciplinaire zorg en daarmee dus geen apart te verzekeren prestatie is. Lees het bericht op de website van het Zorginstituut Nederland. Vooralsnog blijft de financiering van casemanagement dementie ook in 2020 onder de aanspraak wijkverpleging vallen.
