Passend en vertrouwd: zinvolle dagbesteding voor mensen met dementie

Als er een ding duidelijk is, dan is het dat zinvolle dagbesteding belangrijk is voor mensen met dementie en hun mantelzorgers. Het draagt rechtstreeks bij aan kwaliteit van leven. Mits de persoon en zijn of haar behoeften centraal staat. Maar hoe ziet zinvolle dagbesteding eruit? Wat organiseer je voor wie? Op de themamiddag van 4 september werden door ongeveer 50 mensen uit het hele land ideeën en suggesties uitgewisseld.

Bij de aftrap van de bijeenkomst gaven Wilco Kruijswijk (Movisie) en Claudia van der Velden (Trimbos) aan dat er behoefte is om elkaar te inspireren en van elkaar te leren. Persoonsgerichte zorg en persoonsgerichte dagbesteding is nodig om mensen met dementie goed te kunnen begeleiden. Daarbij wordt uitgegaan van eigen regie en van wat mensen nog wél kunnen.

In haar inleiding ‘Zinvolle dagbesteding voor mensen met dementie’ (pdf) stond prof. dr. Rose-Marie Dröes (VUmc) stil bij zinvolle dagbesteding. Er zijn 3 perspectieven van waaruit je naar dagbesteding kunt kijken:

1. Dagbesteding draagt bij aan algemene gezondheid;
2. het helpt bij het aanpassen aan de gevolgen van dementie en;
3. het draagt bij aan kwaliteit van leven.

Zo zijn er een paar belangrijke vragen: wat kan iemand die dementie heeft nog wel? Hoe ziet iemands sociale netwerk eruit? Gezondheid kent ook een sociale component. Dit sluit aan bij de term ‘positieve gezondheid’ van Huber. Niemand is 100% ziek, ook iemand met dementie niet. Wat kunnen we doen om hun leven zoveel mogelijk continuïteit te geven? ‘

‘Het gaat erom dat we voorkomen dat mensen met dementie geïsoleerd raken, alleen maar omdat ze niet goed begeleid worden.’

Zinvolle dagbesteding is niet altijd gebonden aan een aanbod of vaste plek, maar kan ook vorm krijgen door activiteiten met mensen uit het sociale netwerk.

Waar het volgens Dröes om gaat, is het kunnen aanpassen aan de ziekte. Naast de fysieke en geestelijke gezondheid bestaat er ook sociale gezondheid. Dat gaat over het kunnen vervullen van je plichten, het managen van je leven en deelname aan sociale activiteiten. Mensen met dementie kunnen van betekenis zijn, bijvoorbeeld door voor te lezen op een kinderdagverblijf of door de heide te onderhouden (zoals in Kootwijk gebeurt met DemenTalent). Deze betekenisvolle activiteiten zijn erg belangrijk voor mensen met dementie én hun mantelzorgers.

Aanpassen en thuisvoelen

Dementie krijgen, betekent (leren) omgaan met beperkingen. Op verschillende vlakken moet de persoon zich aanpassen (‘adoptie’): praktisch, sociaal en emotioneel. Belangrijk is dat deze aanpassingsterreinen aandacht krijgen bij de dagbesteding. Sommige dingen en activiteiten kunnen (nog) wel, sommige dingen niet meer. De hulp en begeleiding wordt bij goede dagbesteding op de persoon afgestemd. De begeleiding wordt aangeboden op basis van wat er goed gaat. Het goede recept voor dagbesteding is persoonsgericht, sociaal geïntegreerd, ondersteunend voor de mantelzorger.

Prof. dr. Rose-Marie Dröes (VUmc) spreekt voor een volle zaal aanwezigen

Ontmoetingscentra spelen hier een grote rol in. Zij bieden niet activiteiten, maar ook (emotionele) steun, uitbreiding van het netwerk, zorgcoördinatie en zijn ingebed in de buurt en wijk. Uit onderzoek blijkt dat ontmoetingscentra effectief zijn voor de persoon met dementie (leidt tot minder gedrag- en stemmingsproblemen en tot minder inactiviteit) en voor hun mantelzorgers (meer gevoel van competentie en minder psychosomatische klachten). De uitdaging voor ontmoetingscentra is om een grotere groep mensen aan je te binden en zo de doelgroep te verbreden.

Thuisvoelen is volgens prof. Dröes belangrijk. Zinvolle activiteiten hebben volgens Dröes tenminste deze twee ingrediënten: het is een plek waar je je thuis en veilig voelt. Voor mensen met dementie geldt dat zij zich daardoor prettig voelen, (nieuwe) sociale contacten opdoen, zich nuttig voelen, plezier beleven, adequate zorg en begeleiding ontvangen en zich veilig voelen met behoud van privacy.

Het Gastenhuis: thuis in kwaliteit van leven

Met passie en enthousiasme vertelt Annemieke Bambach over het Gastenhuis in Dordrecht. Het Gastenhuis is kleinschalige dementiezorg. Annemieke kijkt niet alleen naar de beperking, maar naar wat nog wel kan. Annemieke: ‘Er bestaat geen standaard zorg voor mensen met dementie. Goede dementiezorg draait vooral om persoonlijke aandacht. Tijd hebben voor iemand. Een band opbouwen. Pas wanneer je iemand goed kent, kun je iemand helpen zo dicht mogelijk bij zichzelf te blijven en zijn of haar kwaliteit van leven te behouden.’

Onder mensen met dementie is een grote diversiteit, iedereen heeft weer een andere zorgbehoefte. In het Gastenhuis bevinden zich 20 appartementen waar mensen met dementie (en eventueel hun mantelzorger) permanent wonen. In de woonomgeving is het levensritme en de persoonlijke interesse van de gasten leidend. Er wordt nadrukkelijk verbinding met de buurt, maar ook met de middenstand gezocht. Door de overcapaciteit kunnen mensen uit de buurt deelnemen aan activiteiten. Het gebouw is geïntegreerd in de woonwijk en ziet er niet anders uit dan andere huizen. Bambach is bezig het concept uit te breiden naar andere plaatsen. Meer informatie over het initiatief is te vinden op www.hetgastenhuis.nl.

Bekijk haar presentatie over Het Gastenhuis (pdf)

Wat is vooral nodig volgens de aanwezigen? Visie, kennis, voorlichting en inspiratie opdoen. Een mooie uitdaging voor het praktijkverbeterprogramma Dementiezorg voor elkaar!

Financiering, lef en scholing

Hoe ziet zinvolle dagbesteding eruit en hoe kunnen we dat organiseren? Op die vraag zijn tijdens de themamiddag door de aanwezigen antwoorden geformuleerd aan de hand van een creatieve werkvorm:

• In de eerste plaats gaven de aanwezigen aan dat lef hebben belangrijk is. Maak het klein. Wat kan jij in je dagelijkse werk doen? Er is een risico dat je in abstracties over dementiezorg spreekt, maar kijk eens wat er in het klein gerealiseerd kan worden. Bundel krachten, kijk naar wat jij als zorgverlener, activiteitenbegeleider of welzijnsmedewerker kan doen.
• Het is niet alleen maar rozengeur en maneschijn rondom dagbesteding. De financiering blijkt een ‘moeras’. De samenwerking met gemeente, zorgverzekeraar en aanbieder loopt lang niet altijd soepel. Wat valt onder de wmo? Hoe kan iemand zijn pgb inzetten? Diverse aanwezigen gaven aan dat ze zelf in het ‘oerwoud’ van regels en bepalingen verdwalen. Daarnaast kan het zinvol zijn om naar ‘bruggen te slaan’ en andere financieringsbronnen te zoeken, zoals het bedrijfsleven en fondsenwerving. Begeleiding daarbij is gewenst.
• Wat ook veel genoemd werd, is flexibiliteit, bijvoorbeeld ten aanzien van vervoer. Als het busje uitsluitend om 8 en 17 uur rijdt, dan kan meneer J. niet mee omdat hij ’s middags thuis wil zijn. Of de mantelzorger of iemand anders zorgt ervoor dat hij opgehaald wordt, maar dan is het een hele uitdaging om dat te organiseren.
• Goede zorg blijft soms hangen omdat je niet weet wie de zorg kan of wil leveren. Persoonsgerichte zorg betekent dat je naar de persoon kijkt, maar wat als je niet kunt kiezen omdat er een tekort aan personeel is? En wat als het personeel onvoldoende geschoold is? Er is behoefte aan training maar ook aan (andere) kwaliteiten, zoals communicatie en goed kunnen omgaan met mensen met dementie. Activiteitenbegeleiders, casemanagers en iedereen die professioneel betrokken is bij mensen met dementie móeten vanuit de persoon kijken en dus niet vanuit organisatiebelangen of baanbehoud.
• Tenslotte schetste een groepje de aanwezigheid van een grote berg die ‘taboe’ wordt genoemd. Veel mensen vinden het namelijk een heel grote stap om naar dagbesteding te gaan, omdat ze vaak denken dat het het voorland is van het naderende einde.

Dagbesteding bij jonge mensen met dementie

Tijdens de leergemeenschap Jonge mensen met dementie op 23 april 2018 werden praktijkvoorbeelden uitgewisseld van zinvolle dagbesteding voor jonge mensen met dementie.  Activiteiten waarbij werk, muziek, creativiteit, bewegen en sport centraal staan.  Vier organisaties deelden hun dagactiviteiten:

• Opella
• King Arthur Groep
• Marente
• De Waalboog

Lees meer over praktijkvoorbeelden van dagbesteding jonge mensen met dementie

Meer informatie over dagbesteding bij dementie

Kennisproducten over dagbesteding van Dementiezorg voor Elkaar:

• Win-win in Vught: snelle aanvraag dagbesteding bij dementie
• Wmo-aanvraagformulier dagbesteding (word) met alle levensgebieden en aandacht voor eigen kracht (gemeente Vught)
• SPANkracht-pakket dagbesteding voor jonge mensen met dementie (UKON 2015)
• Dagbesteding in ontwikkeling (Movisie 2017)
• Vernieuwing in dagbesteding (Movisie, 2015)
• Dagopvang vinden voor mensen met dementie op de website van Alzheimer Nederland
• 4 innovatieve dagactiviteiten voor ouderen en mensen met dementie op de website BeterOud